Во последно време се почести се проблемите со нарушувањата со исхраната и според одредени студии од ова страдаат 20 проценти од детската популација во светот. Но и кај нас исто така тоа е еден од најчестите проблеми за кои детските психијатри им помагаат на децата и адолесцентите. Нарушувањето со исхраната не смее да се игнорира бидејќи може да доведе до анорексија, стрес, булимија, анксиозност или друг тип на нарушување во исхраната или до друга медицинска состојба или ментално нарушување.
Многу често родителите не навремено ги препознаваат симптомите а и недоволно се дискутира на оваа тема, па за да дознаеме нешто повеќе побаравме стручно објаснување од Ас. Д-р Билјана Гагачовска – супспецијалист по детска и адолесцентна психијатрија.
Таа вели дека сè повеќе деца и тинејџери се борат со тивки, невидливи битки — оние што не се објавуваат на Instagram, не добиваат лајкови и не се забележуваат на прв поглед. Зад насмевките и уредените објави често се кријат чувства на празнина, страв, срам и притисок да се биде „доволен“- вели Ас. Д-р Билјана Гагачовска. Што се друго др. Билјана ни посочи прочитајте во продолжение.
Принтскрин/ Јутуб
Во ерата на селфи-културата, совршено обработени фотографии и „животи во филтер“, сè повеќе деца и тинејџери се борат со тивки, невидливи битки — оние што не се објавуваат на Instagram, не добиваат лајкови и не се забележуваат на прв поглед. Зад насмевките и уредените објави често се кријат чувства на празнина, страв, срам и притисок да се биде „доволен“.
Во таа сенка, растројствата во исхраната и себе-повредувањето стануваат болни стратегии за справување — начини преку кои младите се обидуваат да ја регулираат внатрешната болка, анксиозноста, недостатокот на самопочит и очекувањата од светот што ги набљудува, но не ги слуша.
Храната, која по природа треба да биде извор на задоволство и уживање, за некои млади се претвора во поле на самоконтрола, казна или обид за невидлив повик за помош. Одбивањето оброци, прејадувањето во тајност, повраќањето или прекумерната физичка активност не се „каприци“, туку симптоми на длабоки внатрешни конфликти, поврзани со нарушена слика за себе, потреба за одобрување или чувство на недоволност.
Истовремено, сè повеќе тинејџери прибегнуваат кон себе-повредувањето — сечење, гребење, горење или други облици на физичко нанесување болка — не затоа што сакаат да си го одземат животот, туку затоа што не знаат како да се справат со негативните емоции кои ги надвладуваат. За нив, физичката болка станува полесна за поднесување од емоционалната, а раните на кожата понекогаш се единствениот начин преку кој умеат да го покажат внатрешното страдање.
Зад овие постапки не стои желба за внимание, туку молба за разбирање. Овие деца не се „проблематични“ — тие се ранливи. И наместо осуда, ним им е потребна блискост, трпеливост и подготвеност од возрасните да слушаат без да судат.
Во оваа чувствителна фаза од развојот, токму возрасните што се блиску до детето — родителите, наставниците, тренерите — имаат клучна улога. Првите сигнали ретко се експлицитни. Наместо да кажат „ми е тешко“, децата можат да го покажат тоа преку повлекување, промени во апетитот, драстични промени во тежината, прекумерна раздразливост или изолација. Овие „тивки предупредувања“ бараат внимание, а не реактивна контрола.
Родителите често се обземени од грижи дали добро постапуваат, дали нивното дете е безбедно, дали прават доволно. Но вистинската поддршка не се мери со перфекција, туку со емотивната достапност — со тоа да се биде таму кога е најтешко, без потреба веднаш да се „поправи“ проблемот. Понекогаш, доволно е само да се праша:
„Како си?“,
„Што ти тежи?“,
„Што можам да направам за да ти биде полесно?“
Наставниците и училишните педагози и психолози исто така се важен дел од заштитната мрежа. Промени во однесувањето во училиште, пад на концентрацијата, чести изостанувања, претерана ангажираност или целосна апатија — сето тоа може да укажува на емоционално страдање кај децата. Со внимателен пристап и соработка со родителите, училиштето може да биде првото безбедно место каде детето ќе почне да зборува.
И кога симптомите се поизразени или траат подолго — стручната помош не е срам, туку ресурс. Психолозите, психијатрите и психотерапевтите се тука не за да „осудат“, туку за да помогнат да се врати рамнотежата, да се научат нови стратегии за справување, и — најважно — да се слушне и разбере детето.
На крајот – тивка порака до сите што сакаат да разберат
Секоја лузна носи своја приказна, секоја тишина крие зборови што не се кажани. Детето кое одбива да јаде не бара совршена диета, туку совршен простор каде ќе се чувствува прифатено. Тинејџерот кој се повредува не сака да умре — сака некој конечно да го праша: „Што те боли толку силно?“
Овие млади не се кревки — тие се храбри. Тие живеат во свет што бара совршенство, а тие се обидуваат да преживеат со несовршената, а прекрасна душа.
Затоа наместо да прашаме „што не е во ред со тебе“, да почнеме да прашуваме:
„Каде те изгубивме?“
„Како можам да бидам покрај тебе без да се обидувам да те поправам?“
Ниту едно дете не треба само да се справува со темнината. А светлината не мора секогаш да доаѓа од терапевт – понекогаш доаѓа од родител што не се откажува, пријател што слуша, или учител што гледа подлабоко.
Препораки за родители: Како да бидете првиот сигурен простор?
✅ Не ги игнорирајте знаците
Доколку забележите промени во однесувањето или надворешниот изглед на вашето дете, не очекувајте дека „ќе помине само од себе“. Разговарајте искрено, без притисок и без осудување.
✅ Слушајте повеќе отколку што зборувате
Младите често ќе кажат сè – ако чувствуваат дека навистина некој ги слуша. Создајте простор каде можат да зборуваат без страв дека ќе бидат казнети, исмевани или потценети.
✅ Избегнувајте коментари за изгледот и тежината
Дури и добронамерни забелешки може да бидат тригер. Наместо „убава си сега откако ослабе“, кажете „Те сакам таква каква што си“.
✅ Поставете здрави граници со социјалните мрежи
Обидете се да бидете вклучени во онлајн-светот на вашето дете. Понекогаш токсичниот идеал за тело доаѓа токму од таму.
✅ Побарајте стручна поддршка
Не мора (и не треба) да се справувате со ова сами. Психолозите, психијатрите и психотерапевтите имаат искуство и алатки за справување со овие состојби.
„Кога детето се повредува или престанува да јаде, тоа не значи дека е непослушно или тврдоглаво. Тоа значи дека нешто длабоко го боли. Храната и болката стануваат јазик преку кој зборува душата.“
Клучната порака
Кога детето престанува да јаде или почнува да се повредува, тоа не се обидува да привлече внимание — тоа се обидува да се справи со нешто што не умее да го изрази на друг начин. Тоа не е инает, туку повик за разбирање.
Ваквите постапки често се тивки симптоми на внатрешна борба — обид да се најде контрола, олеснување или смисла во состојбите што изгледаат неподносливи.
Бидете тука — присутни, трпеливи, со отворено срце. Не осудувачката љубопитност е далеку помоќна од критиката. А кога зборовите не се доволни, побарајте помош. Психичкото здравје не е табу — тоа е темел на животот.
Не е срамно да се зборува за тоа. Срамно е да се молчи кога најмногу боли.
На крајот…
Твоето дете не мора да биде совршено.
Не мора да одговара на ничии очекувања.
Треба само да знае дека е сакано — токму такво какво што е.
Затоа, пред да прашаш дали јадело, застани на момент и прашај:
„Како си денес навистина?“
Во продолжение погледнете ја цела емисија Ваш Термин која е посветена на оваа тема и на самоповредувањето кај децата.
Ас. Д-р Билјана Гагачовска – супспецијалист по детска и адолесцентна психијатрија.
