Денес се одбележува светскиот ден на аутизмот 2 април. Статистиките покажуваат дека е се почеста појавата на аутистичен спектар на нарушувања кај децата.
За да дознаеме што е аутиамот, кои се причините, симптомите,третманот на аутизмот поразговаравме со м-р Бојан Богдановски, клинички логопед – специјалист, СЕР – интелектуална попреченост и аутизам
Тој вели дека се јавува обично во третата година од животот на децата и се манифестира со нарушувања на вербалната комуникација, социјална интеракција, стереотипни и репетитативни однесувања.
Најголемиот број родители на деца со аутистичен спектар на нарушувања кога се јавуваат на преглед, даваат ист или сличен податок, односно дека нивното дете добро се развивало до неговите година и пол – две, а потоа како се да тргнало во погрешна насока, како се да застанало и да уназадило- вели за Гламур логопедот Бојан Богдановски
Прашање: Што е аутизам?
Пред се, важно е да нагласиме дека иако меѓу народот се користи терминот “аутизам”, сепак станува збор АСН – аутистичен спектар на нарушувања, кој претставува первазивно развојно нарушување, кое се јавува пред третата година од животот кај децата, и се манифестира со нарушувања на вербалната комуникација, нарушувања на социјалната интеракција, стереотипни и репетативни однесувања, како и други нарушувања, кои ги нарушуваат функционалноста и квалитетот на живеење на индивидуата.
Прашање: Кога прв пат родителите будат сомнеж за аутизам кај нивното дете?
Да се биде родител е многу тешка и одговорна задача, колку тоа и да не изгледа така. Затоа велам дека секој родител најдобро го познава своето дете, па оттаму и секој родител прв чувствува и прв буди сомнеж кога нешто не е во ред со развојот на неговото дете.
Најголемиот број родители на деца со аутистичен спектар на нарушувања кога се јавуваат на преглед, даваат ист или сличен податок, односно дека нивното дете добро се развивало до неговите година и пол – две, а потоа како се да тргнало во погрешна насока, како се да застанало и да уназадило. Родителите даваат податок дека нивното дете до таа возраст се вртело кога ќе биде повикано по име, покажувало желба за интеракција со лицата во неговата околина, се обраќало кон околината со неколку функционално употребени зборови, а потоа како преку ноќ се тоа да се изгубило и нивното дете да престанало да се врти кога било повикано по име, престанало да остварува контакт со очи, како да се повлекло во некој сопствен свет, говорот целосно како да исчезнал, желбата за игра како да ја снемало, како да се појавиле чудни и повторувачки однесувања, и многу други проблеми во секојдневното функционирање.
Притоа, од искуствата на родителите, можеме да кажеме дека многу малку од нив добиваат рана дијагностика, рана интервенција и ран третман, затоа што во тој развоен период на нивното дете големо е влијанието на луѓето од нивната околина, како роднини, пријатели, соседи, итн., кои ги советуваат родителите дека нема простор за паника и дека се е во ред, што е сосема погрешно.
Прашање: Кои се причините за појава на аутизмот?
На некој начин, аутизмот се уште претставува мистерија за човекот. Аутизмот нема една единствена позната причина поради која тој се јавува. Можат да се појават повеќе причини кои не мораат да бидат исти кај сите деца. Во литературата, според голем број автори и голем број истражувања, како можни причинители за аутизам се наведуваат генетски состојби (зголемена преваленција на аутизам кај идентичните во однос на неидентичните близнаци, ретки генетски состојби како туберозна склероза и фрагилен Х хромозом), вирусни инфекции (херпес енцефалитис, рубела), метаболни состојби, синдроми на конгенитални аномалии и друго. Оттаму, можеме да кажеме дека причината за појава на аутизмот е идиопатска, односно непозната.
Прашање: Какви симптоми има аутизмот?
Нејверојатно причината за појава на аутистичен спектар на нарушувања е различна кај сите деца, па оттаму и клиничката слика, односно симптоматологијата се разликува од дете до дете со аутистичен спектар на нарушувања.
Но генерално, можеме да кажеме дека кај децата со аутистичен спектар на нарушувања се манифестираат нарушувања во: социјалната интеракција (недостаток на контакт со очи, недостаток на социјална насмевка, дефицит во внимание, повлеченост во себе, недостаток на емпатија), нарушувања во вербалната комуникацијата (недостаток или оштетен експресивен и рецептивен говор, ехолалија, лоша гласовна прозодија, инверзија на заменки), моторни нарушувања (најразлични нарушувања во психомоторниот развој), сензорни нарушувања (проприоцептивни и вестибуларни проблеми, хиперсензитивност, хипосензитивност), когнитивни нарушувања (недостаток на имагинарна игра, интелектуална попреченост, нарушувања на вниманието, тешкотии во учењето, потешкотии во решавањето на проблеми), бихејвиорални проблеми (автоагресија, агресија, нарушувања во спиењето, нетолеранција на храна), емоционални нарушувања (нарушувања во процесот на изразување и препознавање на емоции, нарушена емотивна регулација, недостаток и/или преизразеност на возбуда, депресивност, анксиозност), стереотипни и репетативни (повторувачки) однесувања и друго.
Прашање: Како изгледаат нарушувањата на говорот и јазикот кај децата со аутизам?
Говорно – јазичниот развој кај овие лица може да заостанува, да биде запрен после нормално појавување или пак воопшто да не се јави.
Проблемите се јавуваат во рецептивниот и во експресивниот говор, односно во разбирањето и изразувањето, застапено во сите облици на комуницирање. Говорот на децата со аутизам не е само забавен во развојот, туку е целосно поинаков од нормалниот говор и од говорот кај интелектуалната попреченост. Кај аутизмот обликот на развојот и употребата на говорот и јазикот се изразени поинаку.
Како нарушувања на говорот и јазикот кај аутистичниот спектар на нарушувања можеме да ги наведеме: оскудна вокализација, ехолалија (моментално или одложено повторување на поединечни зборови и фрази кои се веќе слушнати од околината), идеоглосен говор (неразбирлив говор за околината, освен можеби дел за мајката), монотон говор со нарушен ритам, нарушување на гласот и говорната фонација во интензитет, висина и боја на гласот, генерално нарушување на прозодијата, прагматски дефицити, идиосинкратична употреба на јазикот, проблеми со јачина на гласот, нарушувања на артикулацијата, пренагласена или опуштена артикулација артикулација со испуштање и изобличување на гласовите, појава на неологизми, неадекватна употреба на заменките, тешкотии во совладувањето на личното “Јас”, аграматизам, неразвиено или недоволно развиено внатрешно предвидување, недостаток или нарушен конверзациски говор, недостаток на спонтано говорно изразување.
Како дополнителни нарушувања на пишаниот говор можеме да ги наведеме нарушувањата на фината моторика, нарушувањата на графомоториката, нарушувањата на латерализацијата и координацијата, потешкотиите при читањето, пишувањето и цртањето.
Прашање: Ако станува збор за спектар на аутистични нарушувања, какви видови на аутизам постојат?
Аутистичниот спектар на нарушувања е доста широк и за истиот постојат повеќе класификации, но генерално можеме да кажеме дека истиот опфаќа: детски аутизам, Аспергер синдром, Ретт синдром, детско дезинтегративно нарушување, первазивни развојни нарушувања неспецифицирани на друг начин, од каде и произлегува потребата за навистина квалитетна и внимателна дијагностика.
Прашање: Дали аутизмот може да биде придружен и со други видови нарушувања?
Аутизмот често е пропратен со други видови на нарушувања, односно коморбидитети, а тоа може да бидат: интелектуална попреченост, епилепсија, метаболни нарушувања, нарушувања на митохондријалната функција, нарушувања на дигестивната флора, имунолошки нарушувања, анксиозност, депресија, и голем број други состојби.
Прашање: Каква е дијагностиката на аутизмот?
Раната дијагноза и раниот третман се од големо значење за аутизмот. Родителите, воспитувачите и наставниците се оние кои први забележуваат дека детето се разликува во однос на другите деца и личи како да “живее во некој свој свет”. Потоа продолжува процесот на барање стручна помош и донесување на дијагноза.
Дијагностиката е мултидисциплинарна, и истата подразбира вклучување на детски психијатар, невролог, педијатар, логопед, генетичар, специјален едукатор и рехабилитатор (дефектолог), оториноларинголог – аудиолог, како и други професионалци.
Важно е да напоменеме, дека по собирањето на сите мислења од мултидисциплинарниот тим, официјалната дијагноза и дијагностичка шифра ја носи психијатарот, и само психијатарот.
Прашање: Каков е третманот на децата со аутизам?
Кога велиме третман на лица со аутизам, не мислиме само на децата, туку и на возразните со оваа состојба, затоа што децата со аутизам нема да останат деца во текот на целиот живот, туку тие ќе пораснат, што со себе носи нови и поинакви предизвици.
Со самото тоа што дијагностиката кај овие пациенти е мултидисциплинарна, оттаму произлегува и потребата од мултидисцилинарен третман. Третманот кај овие пациенти е строго индивидуален, во однос на потребите и состојбата на пациентот. Генерално гледано, третманот е составен од медикаментозна терапија која ја препишува психијатар, невролог или педијатар, логопедско-рехабилитациски третман и специјална едукација и рехабилитација (дефектолошки третман). Тука дополнително се вклучуваат и други видови на терапии, како што се: бихевиоралнa терапија, психотерапија, музикотерапија, арт – терапија, терапија со држење, окупациона терапија, биомедицински третман, хелација, окупациона терапија, семејна поддршка и едукација, како и други видови терапии.
Прашање: Кои се советите до родителите на деца со аутизам?
Главниот совет до сите родители е навремено да побараат стручна помош, затоа што сите заедно и стручно можеме многу повеќе за лицата со аутизам!
Менаџирањето на аутизмот е најдобро ако се донесе рана дијагноза и се започне ран третман, изведен од страна на мултидисциплинарен стручен тим. Притоа секој родител треба да биде добро запознаен и едуциран за состојбата на неговото дете, како и да добие план и програм од страна на нивниот логопед и дефектолог, со методи, техники и насоки за третирање во домашни услови.
Лицата со аутизам треба да ги прифатиме како сите останати луѓе на овој свет, и да им ја понудиме максимално нашата љубов и помош.
